GÜNEŞ TANRISI HORUS DEĞİL RA

Zeitgeist: Bu Horus, M.Ö 3000 civarında Mısır’ın Güneş Tanrısı’ydı. Horus, Güneş’ti ve yaşamı güneşin gökyüzündeki hareketleriyle ilgili bir dizi hikâyeyle açıklanıyordu.

Mısır’daki antik hiyeroglifler sayesinde, bu güneş tanrısı hakkında çok şey biliyoruz.

Böylelikle film, ilk büyük “yanlış-eksik bilgileri” burada vermiş oluyor:
Öncelikle filmin çizimini gösterdiği tasvir Horus için değil, genellikle Ra için kullanılan bir tasvir. Anlatılanlar da daha çok Ra’ya uyuyor. Sanırım burada Horus ile Ra’nın tasvir benzerliğinden(hatta aynılığından) dolayı, tasvirler birbirine karıştırılmış. Çünkü, bu yanlış tasvir gösterme işini sadece Zeitgeist değil, birçok güvenilir kaynak bile yapıyor.
Ra ile Horus’un tasvirini “Paint” programı yardımıyla rahatlıkla yan yana getirdim. Aradaki benzerliği, hatta aynılığı rahatlıkla görebilirsiniz:

Ra ve Horus

Tasvirlerden de anlaşılabileceği gibi; kafasında “yılanlı disk” şeklinde cisim bulunan karakter Ra. Horus’un şapkası farklı. Hatta elimdeki bir kaynakta; Ra’nın insan vücutlu ve şahin başlı kafasının üstünde, şapka yerine, yılanlı disk ile tasvir edildiği açıkça belirtiliyor(1). Elimdeki diğer bir kaynakta; Ra’nın kimisi zaman yürürken, kimi zaman ise otururken tasvir edildiği söyleniyor(2); ki bu doğru: Aşağıdaki bunlara yalnızca bir örnek:

Ra otururken

Ama, ikincisi ve hepsinden önemlisi; Eski Mısır’daki asıl güneş tanrısı olan karakter de Ra’dır. Mısır yazıtları ve tüm kaynaklar bunda hemfikirdir. Ve, “O Güneşti” diye tabir edebileceğimiz bir tanrı varsa, bu da Ra’dır.Bu yüzden, “yaşamı güneşin gökyüzündeki hareketleriyle ilgili bir dizi hikâyeyle” açıklanan da Ra…
Şurada birçok kültürden(Mısır, Maya, Aztek, Uzak Doğu, Mezopotamya, Yunan vb. kültürlerden) Güneş-tanrılar/tanrıçalar alfabetik olarak sıralanıyor. O tanrıların/tanrıçaların içinde Ra da bulunuyor ki içlerinde bir tek -sanırım en önemlisi olduğu için- O’nun resmi konmuş. İçlerine Horus’u koymamışlar.
Peki, Zeitgeist’in bu ifadeleri Ra’ya uyuyorsa, Horus nedir?:
Öncelikle Horus’un Ra’ya şekil olarak çok benzediğini, aralarındaki tek farkın kafalarındaki cisimler olduğunu belirtmiştim. “Güneş” kelimesini telaffuz ettiğimizde aklımıza ilk gelmesi gerekenin de Ra olması gerektiğini belirttim. Ancak bu; Horus’un da Güneş Tanrısı “olmadığı” anlamını taşımaz.
Hepsinden önemlisi şunu belirtmeliyim ki; “Horus’un ne tanrısı olduğu” konusunda kaynakların çoğu, birbirinden ayrılır. Kaynakların hepsi(en azından benim elimdekilerin ve ulaşabildiklerim hepsi) ve Mısır yazıtları Ra’nın Güneş Tanrısı olduğu konusunda –zaten öyle olduğu için- hemfikirken, Horus’da hemfikir değildir.
Öncelikle benim elimdeki ve ulaşabildiğim kaynaklar, “Horus’un ne tanrısı olduğu” konusunda neler diyorlar bunlara bir bakalım:
Grolier İnternational Americana Encyclopedia: Işık Tanrısı.(3)
Bu kaynakta, Horus’un güneş ışığını veren güç olduğuna inanıldığı ve yeryüzü kralı olarak babasının(yani Osiris’in) yerine geçtiği belirtiliyor. Aynı zamanda başka efsanelerde -bedensel değil, manevi anlamda- Ra’nın oğlu olarak sayıldığı da belirtiliyor.
Bu arada şunu da belirteyim: Bu kaynağı(Grolier İnternational Americana Encyclopedia) artık, kısaca “G.İ.A.E” olarak belirteceğim.
Thema Larousse: İmparatorluk tanrısı.(4)
Sanırım, “imparatorluğun tanrısı” anlamında kullanılmış. Kaynak, Mısır mitolojisi ile ilgili çok önemli noktalara değiniyor. Bu kaynağı, yazının devamında belirtmek gerekirse; kısaca “T.L” olarak belirteceğim.
Gençlik Larousse: Mantık ve beceri tanrısı. (5)
Bu kaynakta, Horus’a veya başka herhangi bir mitolojik karaktere özel bir yer açılmamış. Ancak, kaynağın “Mısır” ile ilgili sayfalarını göz gezdirdiğimizde, Ra, Horus, Osiris ve İsis’den bahsedildiğini görebiliyoruz. Sanırım kaynak; Horus’a atfen, genel konuşmuş.
Dictionnaire Larousse: Güneş Tanrısı. Kanatlı bir güneş ile tasvir edilirmiş.(6)
Bu kaynakta; başka hiçbir bilgi yok. Horus için sadece iki cümlelik bir yer açılmış. Yazının devamında bu kaynaktan yararlanmam gerekirse, kaynağı kısaca “D.L” olarak belirteceğim.
Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi: Güneş Tanrısı.(7)
Bu kaynakta da(kısaca M.L); Horus’un bazen Ra’nın Oğlu olarak kabul edildiği ve birçok bölgenin tanrısı olduğu belirtiliyor.
Oxford Ansiklopedik Sözlük: Işık Tanrısı.(8)
Bu ansiklopedi; Horus’un gözlerinin Güneş’i ve Ay’ı sembolize ettiğini, aynı zamanda; “Mısır efsanesine göre; Horus’un Ay’ı temsil eden gözü olan ‘sol gözü’nün bir kavgada yaralandığı ve bu nedenle de Ay’ın, birbirini izleyen evrelerde değişik görüntüler aldığı” açıkça belirtiliyor.
Bu kaynak için kullanacağımız kısaltma ise: Ox.A
Britannica: Kral tanrı. Bir gözünün Güneş’i, bir gözünün Ay’ı temsil ettiği belirtiliyor. Ox.A’daki gibi; Horus’un Ay’ı temsil eden gözü olan ‘sol gözü’nün bir kavgada yaralandığı ve bu nedenle de Ay’ın, birbirini izleyen evrelerde değişik görüntüler aldığı” açıkça söyleniyor.
Wikipedia: Gök tanrısı. (Savaş tanrısı ve daha birçok sıfatı olduğu belirtiliyor)
Yalnız birşeyi belirtmem gerekir ki; burada anladığım kadarıyla en sağlam bilgiyi veren Wikipedia(ing). Çünkü; Horus’a, yukarıda saydığım kaynakların hepsinden çok daha ayrıntılı yer açmış olan kaynak; üstelik verdikleri bilgilerin çoğu da sağlam ve kaynaklı.
Diğer ansiklopedilerin çoğu, 1985-1995 yılı arasındaki tarihlerde çıkmış kaynaklar. Ortalamaları ise 1994 yılı. (Wikipedia’dakiler genellikle 2003-04-05 yıllarına ait)
Yani, burada demek istediğim; geçtiğimiz 15-25 yıl içerisinde de insanlığın bilgisi çok gelişti, değişti. Birçok yanlış olan şey; ortaya çıkarıldı ve gerçeğe döndürüldü. Bizim bütün bunu göz ardı etmemiz elbette ki yanlış olur.
Şimdi ise verilen bilgilerin sağlamasını yapalım:
Yukarıdaki kaynaklarda verilen bilgilere bakarsak, kaynakların çoğunun “Horus’un ne tanrısı olduğu” konusunda farklılık gösterdiği rahatlıkla anlaşılabilir.
Aslında işin özüne bakarsak; yukarıda verilen bilgilerin hiçbirisi yanlış değil. Sonuçta, Eski Mısır’da en az 15 tane farklı Horus formu kullanılmış. Bu yüzden, elbette ki farklı sıfatlar ve özellikler taşıyacaktır.
Yani Horus, kral olduğundan ve devlet işlerinde önemli yeri olduğundan dolayı “imparatorluğun da tanrısı”; savaşlara katıldığından “Savaş tanrısı”, Güneş ile ilişkilendirildiğinden dolayı “Güneş Tanrısı”, dolayısıyla da Güneş’e kaynağını verdiğinden ve gecenin ışığı Ay’ı temsil ettiğinden dolayı “Işık Tanrısı”; Güneş ve Ay’ı birlikte kapsadığından dolayı da “Gök Tanrısı”.Ki zaten Wikipedia da birçok farklı sıfatla anıldığı apaçık bir biçimde belirtiliyor.
Ama biz burada elbette ki temel ve son bilgilere en çok uyanı ve filmin anlattığı ile alakası olanı alacağız: Horus, genel anlamda bakacak olursak; yukarıdaki kaynaklardan farklı bir yer olan şuradaki linkte de belirtildiği gibi, Güneş’i ve Ay’ı da kapsayan Gök Tanrısı idi. Horus’un bir gözü Ay’ı, bir gözü de Güneş’i temsil ederdi. Kaldı ki, -hepsinden önemlisi-; Ay’ı simgeleyen ve dolayısıyla “Ay gözü” olarak isimlendirilen Wedjat, çok meşhurdur. Hatta Wedjat, Horus’un bizzat sembolüdür. Sağ gözü olan “Güneş”e ise, “Ra’nın gözü”(Udjat) de denmektedir.

Horus'un Ay'ı Simgeleyen Gözü-Wedjat

Dolayısıyla Zeitgeist’in dediği pek yanlış değil ama Horus’u yalnızca “Güneş” olarak almak yanlış. Asıl Güneş olarak betimleyeceğimiz bir karakter varsa da, belirttiğim gibi bu; Horus değil, Heliopis’in baş tanrısı olan Ra’dır. Zaten Ra, daha sonraları Horus’u da kapsamıştır.